نقش قرائت قرآن در ترجمه و تفاسیر ایرانی در قرن دهم هجری قمری

  فصلنامه علمی ـ پژوهشی «تحقیقات علوم قرآن و حدیث» دانشگاه الزهرا(س)   سال دوازدهم ، شماره1، بهار1394، پیاپی25           نقش قرائت قرآن در ترجمه و تفاسیر ایرانی   در قرن دهم هجری قمری     کریم پارچه‌باف دولتی [1]   سیدمحمدعلی ایازی [2]   سیدمحمدباقر حجتی [3]     تاریخ دریافت:05/10/91   تاریخ تصویب:30/04/92 چکیده   «علم قرائت» را می­توان یکی از مهم­ترین علوم قرآنی دانست که تأثیری مستقیم بر ترجمه و تفسیر قرآن دارد. بررسی و ملاحظه­ ترجمه­ها و تفاسیر قرآن در آیاتی که قرائات مختلف در کلمه یا کلماتی از آن­ها وجود دارد که بر معنای آیات مؤثر است، نشانگر قرائت مورد پذیرش یا حداقل مرجَّح نزد مترجم یا مفسر قرآن می‌باشد. در این مقاله، ابتدا معرفی یک ترجمه (ترجمه‌ای ناشناخته و تصحیح شده از منطقه‌ خراسان بزرگ) و سه تفسیر قرآن کریم (منهج الصادقین، زبده التفاسیر و مواهب العلیّه یا تفسیر حسینی) از مترجمان و مفسران ایرانی در قرن دهم هجری قمری مورد مطالعه قرار گرفته است. انتخاب قرن دهم از آن رو صورت پذیرفته که شواهد مختلف نشان می­دهد در این قرن، مراحل آغازین دوره­ روی­آوری کاتبان، مترجمان و مفسران به یک قرائت از میان قرائات مشهور صورت پذیرفته است. بررسی مقایسه‌ای قرائت قرآن در این ترجمه و تفاسیر نشان می‌دهد هرچند پذیرش قرائت واحد در قرن دهم نزد عموم محققان و در تمام مناطق ایران به طور فراگیر به چشم نمی‌خورد، ولی توجه به روایات منقول از عاصم بن ابی‌النَّجود کوفی بیشتر است. در این میان، تطابق کامل قرائت برخی از آثار با قرائت عاصم به روایت ابوبکر شعبه بن عیّاش در قرن دهم از قبیل «منهج الصادقین» و «تفسیر حسینی» نتیجه‌ یاد شده را تقویت می‌کند.     واژه‌های کلیدی: قرائات، ترجمه و تفسیر قرآن، منهج الصادقین، زبده التفاسیر، مواهب العلیه، تفسیر حسینی.   [1] دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران (نویسنده­ مسئول)   [email protected]   [2] استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران [email protected]   [3] استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران [email protected]